زمان تخمینی مطالعه: 8 دقیقه
همه ی ما کم و بیش اطلاعاتی در مورد کم خونی یا آنمی داریم و شاید حتی در دوره ای از زندگی آن را تجربه کرده باشیم. این عارضه بیشتر در خانم ها شایع‌تر می باشید که اغلب افراد تصور می کنند که کم خونی همان کمبود آهن (فقر آهن) در بدن است. در واقع کم خونی، انواع مختلفی دارد که فقر آهن، تنها یکی از آن هاست.
امروز قصد داریم این مطلب را به معرفی انواع کم خونی یا آنمی اختصاص داده، علائم و راه های درمان این بیماری را با هم بررسی کنیم. اگر شما نیز از جمله افرادی هستید که از این عارضه رنج می‌برید،تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.
کم خونی چیست؟
کم خونی یا آنمی (Anemia) نوعی اختلال خونی شایع است. زمانی اتفاق می افتد که تعداد گلبول های قرمز خون یا هموگلوبین در بدن کافی نباشد. گلبول های قرمز خون، اکسیژن را به تمام بافت های بدن انتقال می دهند، بنابراین تعداد کم گلبول های قرمز خون باعث می شود که مقدار اکسیژن در خون شما پایین تر از حد مجاز باشد. بسیاری از علائم کم خونی ناشی از کاهش میزان اکسیژن به بافت ها و اندام های حیاتی بدن است.
کم خونی با توجه به مقدار هموگلوبین اندازه‌گیری می شود؛ پروتئینی که درون گلبول های قرمز خون است و اکسیژن را از ریه ها به بافت های بدن منتقل می‌کند. زنان و افراد مبتلا به بیماری های مزمن مانند سرطان، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به کم‌خونی قرار دارند.
انوع کم خونی
- کم خونی آپلاستیک (Aplastic anemia)
- کم خونی ناشی از فقر آهن (Iron deficiency anemia)
- کم خونی سلول داسی شکل (Sickle cell anemia)
- تالاسمی (Thalassemia)
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین (Vitamin deficiency anemia)
مهم ترین عواملی که سبب بروز کم خونی فقر آهن در افراد می شوند عبارتند از:
- رژیم غذایی با آهن ناکافی یا گیاه خواری
- افت آهن در دوران بارداری و شیردهی
- اهدای خون
- فعالیت بیش از حد
- بیماری های گوارشی نظیر کرون
- برداشتن بخشی از معده و روده کوچک توسط جراحی
- مصرف برخی داروها، غذاها و نوشیدنی های کافئین دار
علت
آنمی یا کم خونی زمانی به وجود می آید که هموگلوبین موجود در گلبول های قرمز کاهش پیدا کند. دلیل اصلی کم خونی، کمبود برخی ویتامین ها و مواد مغذی در خون است که به وجود آورنده هموگلوبین و گلبول های قرمز هستند. مواد مغذی نظیر ویتامین B12، فولات و …که تحت شرایط مختلف در بدن کاهش یافته و کم خونی را ایجاد می‌کنند.
در حالت کلی، مهم ترین علت های بروز کم خونی یا آنمی را می توان به دو دسته تقسیم بندی کرد:
- از دست رفتن گلبول های قرمز (آنمی همولیتیک)
- کاهش تولید گلبول های قرمز
علائم
نشانه های کم خونی ممکن است بسته به نوع کم خونی، شدت آنمی، سرعت پیشرفت آن، سن و وضعیت بدنی فرد متفاوت باشد. در برخی از موارد، فرد مبتلا به کم خونی هیچ علائم فیزیکی و ظاهری از خود نشان نمی‌دهد. با این حال، برخی از شایع ترین علائم کم خونی به شرح زیر هستند:
- خستگی مفرط و بی حالی
- رنگ پریدگی
- تنگی نفس
- سردرد و سرگیجه
- تپش قلب
- پوست و موی خشک و آسیب پذیر
- تورم و درد در زبان و دهان
- سندرم پای بی قرار
تشخیص
اولین گام برای تشخیص کم خونی ، بررسی علائم ظاهری بیمار است. در ابتدا، قبل از توصیه تست ها و آزمایش ها، پزشک سوالاتی را در مورد وضعیت جسمانی و علائم بیماری از شما خواهد کرد.
مهم ترین علائم که می توانند به تشخیص کم خونی کمک کنند عبارتند از:
- لاغری غیرطبیعی
- سردرد و سرگیجه
- ریزش مو
- خواب زیاد
- تنگی نفس
- فشارخون بالا
- مشکل نعوظ
- تپش قلب
- ضعف عضلات
- ضعف در پاها
- ضعیف شدن چشم ها
- کبودی بدون دلیل بدن
- گودی وکبودی زیر چشم
- یبوست
کم خونی با چه بیماری هایی در ارتباط است؟
برخی از بیماری ها عامل ابتلا به کم خونی هستند و برخی دیگر در نتیجه ابتلا به کم خونی در فرد ایجاد می شوند.بیماری های زیر بیشتر از دیگر بیماری ها با کم خونی در ارتباط هستند:
- مالاریا
- بیماری HIV
- بیماری های دستگاه گوارش
درمان خانگی کم خونی با الزامات روزانه تغذیه ای
الزامات روزانه برای ویتامین‌ها و آهن بر حسب جنس و سن متفاوت است. به علت تلفات آهن در دوران قاعدگی و رشد جنین در دوران بارداری و شیردهی، زنان نیاز به آهن و فولات بیشتری نسبت به مردان دارند.
بر اساس گزارش دفتر مکمل‌های غذایی (ODS)، توصیه می‌شود مصرف روزانه آهن در زنان 19 تا 50 ساله 18 میلی‌گرم باشد. مصرف روزانه آهن برای مردان در رده سنی مشابه نیز 8 میلی‌گرم است. در طول بارداری، مصرف روزانه آهن باید به 27 میلی‌گرم افزایش یابد. مردان و زنان بیش از 50 سال به 8 میلی‌گرم آهن روزانه نیاز دارند. اگر سطح آهن کافی را از طریق رژیم غذایی کسب نکردید، باید از مکمل های دارویی استفاده کنید.
منابع خوب آهن در رژیم غذایی عبارتند از:
- مرغ و گوشت
- گوشت بوقلمون
- گوشت قرمز، مانند گوشت گاو
- غذاهای دریایی
- غلات غنی شده
- بلغور جو دوسر
- عدس
- لوبیا
- اسفناج
- فولات
غذاهای غنی از فولات
- جگر گاو
- عدس
- اسفناج
- لوبیا
- مارچوبه
- ویتامین B12
بهترین منابع ویتامین B12
- ماهی
- گوشت قرمز
- مرغ
- تخم مرغ
- محصولات لبنی
دارو درمانی کم‌خونی
در صورتی‌که کم‌خونی حاد باشد و صِرف استفاده از رژیم های غذایی غنی از آهن و فولات و ویتامین جوابگو نباشد، می توان تحت نظر پزشک از برخی داروها نیز استفاده کرد. در مورد کم خونی فقر آهن و ویتامین، معمولاً داروهایی توصیه می شوند که در افزایش تعداد گلبول های قرمز و یا در افزایش میزان هموگلوبین در گلبول های قرمز خون موثر هستند.
برخی از این داروها عبارتند از:
- فرفولیک
- ففول
- اکتی آیرون
- فروس سولفات
- آهن کربونیل
- فریک سیترات
- آهن دکستران (INFeD)
- ساکارز آهن (ونوفر)
- کربوکسی مالتوز آهن
- فروس گلوکونات
- فومارات فروس
نکته : هیچ یک از داروهای فوق را نباید خودسرانه مصرف کنید.همچنین هر یک از داروهای فوق، عوارض جانبی خاص خود را دارند و ممکن است نه تنها برای درمان بیماری شما مفید واقع نشده، بلکه اثرات زیان بار جبران ناپذیری هم به دنبال داشته باشند.
روش های پیشگیری
بدون شک کم‌خونی های موروثی قابل پیشگیری نیستند. با این حال، می توانید برای پیشگیری از ابتلا به کم خونی فقر آهن و کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ها، با استفاده از یک رژیم غذایی غنی از آهن و ویتامین شروع کنید.
این رژیم غذایی باید شامل موارد زیر باشد:
- آهن : غذاهای سرشار از آهن مثل سبزیجات سبز تیره برگ دار، کنگر فرنگی، زردآلو، لوبیا، عدس، نخود، گوشت، سویا و آجیل و…
- فولیک اسید : مرکبات، موز، سبزیجات تیره و برگ دار، حبوبات و غذاهای غنی‌شده دیگر…
- ویتامین B12 : گوشت و لبنیات و شیر سویا
- ویتامین C : مرکبات، خربزه، هندوانه و انواع توت ها…
کم خونی در زنان
یکی از شایع ترین مشکلات که اغلب خانم ها با آن رو به رو می شوند کم خونی است. برخی از علت های بروز کم خونی در بانوان موارد زیر هستند:
- بیماری های ژنتیکی
- بیماری های التهابی
- بیماری های نارسایی کلیوی
- سرطان های دستگاه گوارش
- کم کاری تیروئید
با این حال، مصرف زیاد آهن در اثر عادات ماهانه یا زایمان، یکی از مهم ترین و شایع ترین علت های ابتلای زنان به کم خونی نوع فقر آهن است. حدود 40% از خانم های ایرانی به آنمی فقر آهن مبتلا هستند.رعایت رژیم های غذایی سرشار از ویتامین و آهن و فولات و مصرف برخی مکمل های دارویی خون ساز می تواند در بهبود کم خونی زنان موثر باشد.
کم خونی در مردان
با توجه به این‌که کم‌خونی در مردان، در اثر عادت ماهیانه و امثال آن نیست، اگر به صورت ژنتیکی نباشد می تواند زنگ خطری جدی برای مردان باشد. وقتی کم خونی ژنتیکی نیست، بیماری زمینه ای خاصی در فرد وجود ندارد و تصادف یا جراحی خاصی هم نداشته که خون از دست بدهد، ممکن است موارد زیر عامل کم خونی در وی باشند :
- خونریزی داخلی
- بیماری هموروئید
- رژیم غذایی کم‌آهن
- اختلال در جذب آهن
- بیماری های مزمن مثل التهاب روده، آرتریت روماتیوئید و …
- انواع سرطان ها مثل سرطان روده
- و بیماری های عفونی مثل هپاتیت، HIV و …
چه نوع کودکانی ، بیشتر از دیگران به کم خونی فقر آهن دچار می شوند؟
- کودکان نارس متولد شده یا تولد با وزن کم
- تغذیه با شیر گاو یا شیر بز (قبل از 1 سالگی)
- تغذیه با شیر مادر تغذیه شده بدون دریافت غذای کمکی
- تغذیه با شیر خشک غیر غنی شده
- کودکان چاق یا دارای اضافه وزن
- رژیم غذایی فقیر از آهن، ویتامین ها و املاح معدنی
- کودکانی که با جراحی یا تصادف خون زیادی از دست داده اند
- بیماری های مزمن، عفونت ها یا اختلالات کبدی و کلیوی
- دارای سابقه خانوادگی کم خونی های ارثی مانند کم خونی داسی شکل
شربت کم خونی کودکان
اگر به دنبال بهترین مکمل های آهن برای درمان کم خونی کودکان هستید، سه شربت زیر توصیه می‌شوند:
- شربت آهن سندروس
- شربت فروگلوبین ویتابیوتیکس
- شربت سیموگلوبین سیمرغ
